نظم و برنامه ريزى در زندگى، براى استفاده مناسب از فرصت ها و رسيدن به اهداف است. براى منظم شدن، بايستى اهداف را در دو گروه بلند مدت و كوتاه مدت تنظيم كرد و سپس برنامه اى زمان بندى شده براى وصول به آن طراحى و عمل نمود. بدون تعيين اهداف، برنامه ريزىغير ممكن و بدون برنامه ريزى، نظم ناميسر است. اشخاص منظم، حتى براى كوچك ترين كارهاى زندگى خود داراى برنامه هستند؛ مثلاً چگونه خوابيدن، چگونه لباس پوشيدن، چگونه نماز خواندن، چگونه ناخن گرفتن، چگونه موها را شانه كردن و... موفقيت در هر كارى مرهون سه امر است: 1- شناحت هدف، 2- برنامه ريزى، 3- همت و تلاش. با توكل بر خداوند و اجراى سه ركن فوق يقينا به هدف خواهيد رسيد. هدف شما فعلا به صورت کلان و اساسي درس خواندن و رشد علمي و معنوي است لذا براي رسيدن به اين هدف بايد برنامه ريزي کرده و تلاش کنيد و تمام برنامه ها و فعاليت هاي خرد و کلان ديگر را در مسير اين هدف قرار دهيد از اين رو: اولا؛ عزم و همت خود را جزم كنيد. ثانيا؛ با تدبير و مطالعه و مشورت با افراد خبره نحوه درس خواندن خود را اصلاح كنيد. براى اوقات شبانه روز خود برنامه ريزى نماييد. ساعات اوليه صبح را نخوابيد و سعى كنيد در آن ساعات درس بخوانيد. براى خود هم بحث انتخاب كنيد و تمامى دروس را بدون استثنا با او بحث و گفت و گو كنيد. ثالثا؛ حتى الامكان در ميان افراد قوى و خوش استعداد كسى را پيدا كنيد كه با شما در درس هايى كه ضعيف هستيد همكارى كند و با برنامه ريزى حساب شده هر هفته يك يا چند جلسه به شما آموزش دهد و اگر مشكل شما در چند درس مختلف باشد مى توانيد در مورد هركدام يك نفر را برگزينيد كه موجب تضييع وقت زياد يك نفر نشود. حتى الامكان بايد بكوشيد دوستانى براى انجام آن پيدا كنيد. - در کلاس با تمرکز و دقت به درس گوش دهيد. - قبل از شرکت در کلاس درس مورد نظر را مطالعه کنيد. - يادداشت برداري را فراموش نکنيد. - يک جدول براي 24 ساعت روز خود طراحي و کار خود را در هر ساعت معين کرده و طبق همان عمل کنيد و در پايان روز عملکرد خود را با برنامه طراحي شده بسنجيد و هر روز به ميزان پايبندي خود به برنامه بيافزاييد. - در صورت خسته شدن از يک درس به درس ديگر مشغول شويد. - ورزش صبحگاهي و افزايش سطح انگيزه را به عنوان دو نياز اساسي و موتور عملکرد مطلوب هرگز فراموش نکنيد. - با برشمردن ثمرات تحصيل و جايگاه آن در جامعه و... انگيزه خود را تقويت کنيد. - سعي کنيد برنامه ريزي شما واقع بينانه باشد و آن قدر برنامه را سنگين طراحي نکنيد که امکان اجراي آن دشوار باشد. - در تقويت اراده خود کوشا باشيد. براي تقويت اراده، مقاله ذيل را (پرسمان، پيش شماره پنجم، ص 14)مطالعه نماييد. الف) ايجاد تغيير و اصلاح در شناخت خود از خويشتن بايد شناخت خود از توانايى ها، استعدادها، ويژگى هاى شخصيتى خويش را اصلاح كنيد و با واقعيت تطبيق دهيد . پس: 1 . در برابر آينه ايستاده، جلوه هاى رفتارى خوشايند، حالات بدنى و برداشت هاى مثبتى كه از وضعيت ظاهرى خود داريد، يادداشت كنيد و روزى چند بار با صداى بلند بخوانيد، مانند اين جمله: من خوش قامت هستم . . . . 2 . فهرستى از ده لغت يا عبارت كه بيانگر ويژگى هاى مثبت شخصيت شما است، تهيه كنيد و روزى چند بار آن ها را در قالب جمله كاملى كه با «من » شروع مى شود، بخوانيد; مثلا من باهوش هستم . 3 . به مرور و بازگويى خاطرات و تجارب جالب خود در فعاليت هاى عمومى و شخصى روى آوريد و حتى گاه آن ها را براى دوستان صميمى تعريف كنيد . 4 . هرگز به انديشه و شناخت هاى آزار دهنده مانند احساس حقارت، ناتوانى، بى كفايتى، شرمندگى و . . . اجازه ندهيد فضاى ذهن شما را بگيرند . به محض ورود اين افكار، ذهنيت هاى مطلوب و ويژگى هاى مثبت خود را با صداى بلند تكرار كنيد . 5 . هرگز تصور كمرو بودن را به ذهن خود راه ندهيد و واژه ها و عبارت هايى چون «من خجالتى هستم » ، «من كمرو هستم » و «من جرات بيان ندارم » را به زبان نياوريد . به خود شهامت را تلقين كنيد . و با صداى بلند در طول روز، چندين نوبت بگوييد من شهامت اين سخن، عمل و فعاليت را دارم . اجازه ندهيد خاطره شكست هاى قبلى به انديشه تان راه يابد . موفقيت هاى گذشته را به خاطر آوريد . شناخت خود از جنس مخالف را تصحيح كنيد . او نيز شخصى مانند شما و همه انسان هاى ديگر است . انسان ها در همه امور برابرند و معيار برترى آن ها تقوا است . اين حقيقت را همواره به خاطر آوريد . ب) اصلاح رفتار و تغييرات رفتارى بكوشيد در جهت مخالف كمرويى رفتار كنيد: 1 . هرگز خود را سرزنش نكنيد . 2 . بر اساس شناختى كه از خود داريد، براى خويش هدفى در نظر بگيريد و براى رسيدن به آن برنامه ريزى كنيد; مثلا بر اساس شناخت از خود، ارائه يك گزارش را به عهده گيريد; براى تهيه و كيفيت ارائه آن برنامه ريزى كنيد و با تمرين در خلوت و نيز ارائه آن نزد دوستان صميمى و گروهاى كوچك خود را براى ارائه در كلاس آماده سازيد . 3 . هنگام سخن گفتن، خود را گرفتار آداب و رسوم و تكلف هاى بى مورد نسازيد . ساده، راحت و عارى از هرگونه آداب خاص هدفتان را بيان كنيد . در فعاليت هاى آغازين، خواسته و هدف خود را به صورت يك جمله بنويسيد و نوشته را بخوانيد . 4 . پرسش ها و مطالب اوليه را كوتاه و مختصر انتخاب كنيد . 5 . ارتباط بصرى با مخاطب را حفظ كنيد . 6 . هميشه سخن را با مقدمه، كلام يا يك كلمه جالب آغاز كنيد، از به كارگيرى كلمات پيچيده بپرهيزيد . كلمات آغازين بايد متدوال و جذاب باشند . 7 . قبل از سخن گفتن، مطلب مورد نظر را نوشته، در ذهن مرور و تمرين كنيد و شكل بيان و مهارت لازم را فراهم آوريد . 8 . به درستى علمى سخنى كه مى گوييد و به جا بودن آن يقين داشته باشيد و با مطالعه و پشتوانه علمى قبلى به ميدان گفتار گام نهيد . 9 . هنگام سخن گفتن، به ديگران و قضاوت و حركات و سكناتشان هرگز توجه نكنيد . گفتارتان را پى گيريد و با خونسردى به هدف بينديشيد . 10 . موانع احتمالى و افكار و اعمال مزاحم را شناسايى و ذهن خود را براى مقابله با آن آماده سازيد; مثلا اگر خنده حاضران از ادامه سخن بازتان مى دارد، شما نيز بخنديد . 11 . به كار خود پاداش دهيد . يك نفس عميق، به خود آفرين گفتن يا باز گفتن تفصيلى و با آب و تاب آن براى نزديكان مى توانند پاداش به شمار آيند . 12 . از جزئيات بكاهيد و اصل سخن را به صورت خلاصه و گويا بيان كنيد . 13 . اجازه سوء استفاده به ديگران ندهيد . كافى است به كار خود ادامه داده، در صورت روبه رو شدن با واكنش آنان خود را در برابرشان احساس نكنيد . 14 . در انجام رفتارهاى اجتماعى كوچك و در محيطهاى ديگر كه بيش تر احساس راحتى مى كنيد، فعال باشيد . اين كار را از سلام كردن، احوالپرسى، جواب سلام دادن، نگاه كردن، تعارف كردن و تعارف شنيدن آغاز كنيد . و با تمرين به كارهاى بزرگ تر و مهم تر گسترش دهيد . 15 . با افراد فعال و پر تحركى كه احساس خجالت نمى كنند، بيش تر مانوس باشيد و از خجالتى ها فاصله بگيريد . 16 . هميشه كلامى براى گفتن و عمل يا هنرى براى ارائه به جمع داشته باشيد و آن را ارائه كنيد . در جاهايى كه كم تر احساس كمرويى مى كنيد و شبيه كلاس است، فعال تر باشيد . 17 . توجه داشته باشيد تا زمين نخوريد راه رفتن نمى آموزيد . پس بايد نقد ديگران و تمسخر آن ها باشد تا شما مجال رشد يابيد . بنابراين، اگر با عكس العمل ديگران روبه رو شديد يا در فعاليت هاى آغازين احساس ناتوانى كرديد، از ادامه سخن يا عمل چشم پوشيد; هر چند مى توانيد آن را ارائه كنيد و از اين راه براى ارائه بهتر و كامل تر مطالب آماده شويد . اميد واريم با توجه به اهميت و حساسيت موضوع، با همت عالى و بلند، راهكارهاى عملى و روش هاى تغيير شناخت اهتمام كامل و دقيق و مستمر داشته باشيد . تا به هدف نائل آييد . در پايان بايد ياد آور شد، اين مقصود اندك اندك به دست مى آيد نه با چند جلسه تمرين و خواندن چند جلد كتاب . اجراى پيوسته دستور العمل ها، تكنيك ها و رفتارها در رسيدن به هدف سودمند است . موفقيت روز افزون شما جوانان جوياى دانش و دوستدار پاكى آرزوى ما است . برخى از مردم و به ويژه جوانان در تنظيم زندگى و فعاليت هاى خويش دچار ابهام و سرگشتگى هستند و نمى توانند تعادل لازم را ميان خواست ها و امكاناتشان به وجود آورند. برنامه ريزى زمينه ساز كاميابى و موفقيت هاى جوان است. زيرا از يك سو به آنان شيوه صحيح به كار گرفتن فرصت ها را مى آموزد و از سوى ديگر با نيل به هدف هاى كوتاه مدت و ميان مدت، رضايت خاطرشان را فراهم مى سازد. اينكه چگونه يك برنامه ريزى مناسب براى نيازهاى خود تنظيم نماييم منوط و مشروط به تحقق موارد ذيل است: 1. هدف هاى ما دقيقاً چيست؟ و هدف اصلى ما، چه جايگاهى در آن ميان دارد؟ 2. نيازهاى ما كدامند؟ خواست ها و احتياجات اساسى خود را در آن زمينه بخصوص روشن كنيم. به عنوان مثال: در يك مقطع مشخص، چه درسى را نياز داريم بياموزيم تا تسلط بر آنها پيدا كنيم. 3. فرصت ها و اوقاتى كه بايد صرف تحقق اهداف برنامه شود، چه ميزانى است؟ 4. چه روشى مطلوب ترين شيوه براى دست يابى به اهداف مورد نظر مى باشد. 5. در مرحله اجرا نيازمند به چه ابزار و كاربرد چه وسايلى هستيم؟ 6. پس از اجرا به ارزيابى فعاليت هاى انجام شده مى پردازيم تا ميزان دسترسى به اهداف مشخص شود و ميزان عدم موفقيت در رسيدن به برنامه را نيز معلوم نماييم. اين مرحله كه تحت عنوان بازخورد(فيدبك) ناميده مى شود، فرصتى به ما مى بخشد تا بتوانيم عوامل ناكامى احتمالى را نيز بشناسيم و از بروز مجدد آن در برنامه مورد نظر پيشگيرى نماييم. از آفات برنامه ريزى، فقدان تلاش و پشتكار در دستيابى به هدف برنامه است. و يا آنكه در ابتداى فعّاليت منطبق با برنامه، چنان چه به همه موارد مورد نظر دست نيافتيم، ممكن است دچار دلسردى شويم و از ادامه راه باز بمانيم. و يا اينكه عمل به برنامه ريزى جدى، مستلزم چشم پوشى از برخى فرصت هاى فراغت، سرگرمى ها و تفريحات مى باشد، در اين صورت خود را سازگار با برنامه مى نماييم تا بتوانيم به نتيجه مطلوبى دست يابيم. برنامه ريزى به منظور پيشرفت تحصيلى از مهمترين زمينه هاى موفقيت جوانان و نوجوانان است. به ويژه آنكه در اين زمينه با رقابت هاى فشرده اى روبرو هستند. برنامه ريزى بر حس اعتماد به نفس مى افزايد و هسته مركزى اطمينان به شخصيت را رشد مى دهد و موجب مى شود با نگاهى اميدوارتر به جهان بنگريم. از نگاه ديگر، برنامه ريزى در ابتدا با كندى ممكن است مواجه شود ولى در جريان عمل به برنامه به آن عادت مى كنيم و به مرور زمان ملكه شخصيت ما مى شود. برنامه ريزى علاوه بر صرفه جويى در وقت و فرصت هاى زندگى، موجب مى شود تا خود را و نيازهايمان را بهتر و بيشتر بشناسيم. لازمه برنامه ريزى موفق، خصوصيت ارزشمند، انعطاف پذيرى در عمل به برنامه است و نيز نگاه واقع بينانه به كاستى ها و ضعف هاى موجودمان در زمينه اى است كه تنظيم برنامه مى كنيم. برنامه ريزى تفكر ما را نسبت به زندگى شكل مى دهد و تفكّرمنسجم منجر به عمل موفق در زندگى مى شود. احاديثى از پيامبر گرامى اسلام(ص) و امامان معصوم در اين باره نقل شده است از جمله: «توزيع الوقت توسيعه» و «و نظم امركم». بزرگان نيز مطالبى در اين باره گفته اند. از جمله جناب فيض كاشانى در رساله زاد السالك مى گويد: از چيزهايى كه مهم است اين است كه براى هر وقتى برنامه و فعاليت و كارى قرار داد و در آن زمان همان كار را انجام دهد تا اوقات اوضايع نگردد. به منظور داشتن يك برنامه منظم، لازم است جدولى تهيه نماييد و ساعات شبانه روز و ايام هفته را (به ترتيب درستون افقى و عمودى) يادداشت كرده و براى هر ساعتى در هر روز از ايام هفته كار و برنامه مناسب را در آن يادداشت نماييد. مثلاً چه ساعتى از خواب بيدار شويد؟ ساعتى را به نماز و نرمش و صرف صبحانه و ديگر كارها اختصاص دهيد، ساعات درس و كلاس و مطالعه و استراحت و نظافت و... را نيز دقيقا در جدول بنويسيد و خود را موظف كنيد طبق جدول پيشنهادى خود كه متناسب با توانايى هاى خودتان است عمل نماييد. در اين مسير نياز به يك عزم و اراده جدى هست كه انشاءالله در شما وجود دارد. اما روايتى كه درباره نظم براى شما مى نويسم، روايتى است در نهج البلاغه كه على(ع) پس از ضربت خوردن به دست ابن ملجم «لعنه الله» به فرزندان خود حسن و حسين(ع) چنين توصيه كرد و چنين فرمود: «اوصيكما و جميع ولدى و اهلى و من بلغه كتابى بتقوى الله و نظم امركم؛ شما و همه فرزندان و كسانم و هر كسى را كه نوشته ام به او مى رسد، به تقواى خدا و نظم داشتن در كارتان سفارش مى كنم». نكته مهم اين است كه اولين جمله اى كه در وصيت نامه خود به فرزندان خود در آن حالت خاص پس از توصيه به تقوا و دورى از گناه، توصيه به نظم در امور و كارها فرمود و اين نشانه اهميت نظم و نقش آن در سعادت و موفقيت انسان است. در روايتى ديگر نعمان بن بشير مى گويد: رسول اكرم(ص) صفوف نماز ما را طورى منظم مى كرد كه گويى تيرها را -در تيردان - مرتب مى كند تا آن كه ديد ما از او غافل شده ايم سپس روزى براى نماز بيرون آمد و خواست تكبيره الاحرام بگويد كه ديد مردى سينه اش را جلو آورده است. فرمود: اى بندگان خدا، صفوف خود را منظم كنيد و گرنه خداوند شما را از هم روگردان مى كند (دچار اختلاف مى شويد). بنابراين نظم از اهميت بالايى برخوردار است كه حتى پيامبر(ص) در عبادت دسته جمعى مردم را به آن اين چنين توصيه و امر مى كند و مى توان گفت يكى از عوامل مهم و اساسى در موفقيت انسان، وجود نظم در انجام دادن كارهاست. به منظور آشنايى با زندگى انسان هاى منظم و موفق مى توانيد به زندگى نامه حضرت امام خمينى از انتشارات دفتر نشر آثار امام، جلد چهارم و پنجم كه درباره ويژگى هاى اخلاقى و عبادى امام است مراجعه كنيد. به عنوان نمونه، امام زمانى كه در نجف بودند چنان برنامه ها وكارهايشان را دقيق و با نظم و در ساعت مقرر انجام مى دادند كه شاگردان ايشان اظهار مى كردند ما مى توانستيم ساعت خود را بر اساس زمان ورود به محل درس تنظيم كنيم. «تو خود حديث مفصل بخوان از اين مجمل» در اين زمينه مى توانيد از كتاب هايى كه در احوالات بزرگان و افراد موفق نوشته شده است استفاده كنيد از جمله: رمزپيروزى مردان بزرگ، جعفر سبحانى. زندگي و سرمايه عمر براي انسان نعمتي بي بديل و فرصتي بي نظير است که اگر از دست برود هرگز قابل بازگشت نيست. ما بايد براي ثانيه هاي عمرمان حساس باشيم و آن را مفت و رايگان از دست ندهيم. بخش هايي از اين سرمايه ارزشمند و خدادادي، مثل جواني و دوران تحصيل، اهميت بيشتري دارد. زيرا آمادگي و فراغت انسان براي بهره برداري مناسب و سودمند بيش از مواقع ديگر است. به همين جهت ما به سؤال شما که حاکي از حساسيتتان به اين موضوع است ارج مي نهيم و نشانه هوشياري و توجه شما مي دانيم گرچه بسياري از افراد از اين موضوع غافلند و دنبال اين هستند که هر طور شده وقت خود را بگذرانند و روزشان را شب کنند. همان طور که شما در سؤالتان متذکر شده ايد، اولين قدم براي استفاده بهينه از فرصت و اوقات فراغت، داشتن يک برنامه کارآمد و درست است. زيرا از يك سو به ما شيوه صحيح به كار گرفتن فرصت ها را مى آموزد و از سوى ديگر با نيل به هدف هاى كوتاه مدت و ميان مدت، رضايت خاطرمان را فراهم مى سازد. براي اينكه چگونه يك برنامه ريزى مناسب براى نيازهاى خود تنظيم نماييم منوط و مشروط به تحقق موارد ذيل است: 1. تعيين هدف. هدف ها دو قسمند. گاهي کلي اند مثل رضاي خدا، خدمت به مردم، بالا رفتن سطح آگاهي و امثال آن و گاهي جزئي اند مثل تخصص در يک رشته خاص مثل حساب داري، مطالعه يک کتاب، نوشتن مقاله يا امثال آن. لازم است هر دو هدف را مشخص کنيم؛ يعني همان طور که يک هدف کلي در نظر دارمي، اهداف جزئي را هم دقيقا مشخص کنيم و آن را محور فعاليت هايمان قرار دهيم. 2. تشخيص نيازها وکاستي ها و نواقص احتمالي. بايد خواست ها و احتياجات اساسى خود را در آن زمينه بخصوص روشن كنيم. به عنوان مثال: در يك مقطع مشخص، چه درسى را نياز داريم بياموزيم تا تسلط بر آنها پيدا كنيم. 3. فرصت ها و اوقاتى كه بايد صرف تحقق اهداف برنامه شود، چه ميزانى است؟ 4. چه روشى مطلوب ترين شيوه براى دست يابى به اهداف مورد نظر مى باشد. 5. در مرحله اجرا نيازمند به چه ابزار و كاربرد چه وسايلى هستيم؟ 6. پس از اجرا به ارزيابى فعاليت هاى انجام شده مى پردازيم تا ميزان دسترسى به اهداف مشخص شود و ميزان عدم موفقيت در رسيدن به برنامه را نيز معلوم نماييم. اين مرحله كه تحت عنوان بازخورد(فيدبك) ناميده مى شود، فرصتى به ما مى بخشد تا بتوانيم عوامل ناكامى احتمالى را نيز بشناسيم و از بروز مجدد آن در برنامه مورد نظر پيشگيرى نماييم. از آفات برنامه ريزى، فقدان تلاش و پشتكار در دستيابى به هدف برنامه است. و شايد در ابتداى فعاليت به همه موارد مورد نظر دست نيافته و دلسرد شويم و از ادامه راه باز بمانيم. و بي ترديد عمل به برنامه، مستلزم چشم پوشى از برخى فرصت هاى فراغت، سرگرمى ها و تفريحات مى باشد، در اين صورت بايد خود را سازگار با برنامه مى نماييم تا بتوانيم به نتيجه مطلوبى دست يابيم. ممكن است در ابتدا، برنامه ريزى با كندى مواجه شود ولى در جريان عمل به برنامه به آن عادت مى كنيم و به مرور زمان جزء شخصيت ما مى شود. برنامه ريزى علاوه بر صرفه جويى در وقت و فرصت هاى زندگى، موجب مى شود تا خود را و نيازهايمان را بهتر و بيشتر بشناسيم. لازمه برنامه ريزى موفق، انعطاف پذيرى در عمل به برنامه است و نيز نگاه واقع بينانه به كاستى ها و ضعف هاى موجود در زمينه اى است كه برنامه تنظيم مى كنيم. برنامه ريزى تفكر ما را نسبت به زندگى شكل مى دهد و تفكّر منسجم منتهي به عمل در زندگى ايجاد مي کند. به منظور داشتن يك برنامه منظم، لازم است جدولى تهيه نماييد و ساعات شبانه روز و ايام هفته را (به ترتيب در ستون افقى و عمودى) يادداشت كرده و براى هر ساعتى در هر روز از ايام هفته كار و برنامه مناسب را در آن يادداشت نماييد. مثلاً چه ساعتى از خواب بيدار شويد؟ ساعتى را به نماز و نرمش و صرف صبحانه و ديگر كارها اختصاص دهيد، ساعات درس و كلاس و مطالعه و استراحت و نظافت و... را نيز دقيقا در جدول بنويسيد و خود را موظف كنيد طبق جدول تهيه شده كه متناسب با توانايى هاى خودتان است عمل نماييد. در اين مسير نياز به يك عزم و اراده جدى هست كه انشاءالله در شما وجود دارد. به جهت تأکيد بر نقش نظم در پيشرفت و تکامل علمي و انساني و... توجه شما را به سخنان علي(ع) پس از ضربت خوردن به دست ابن ملجم «لعنه الله» به فرزندان خود حسن و حسين(ع) جلب مي کنم که حضرت چنين فرمود: «اوصيكما و جميع ولدى و اهلى و من بلغه كتابى بتقوى الله و نظم امركم؛ شما و همه فرزندان و كسانم و هر كسى را كه نوشته ام به او مى رسد، به تقواى خدا و نظم داشتن در كارتان سفارش مى كنم». نكته مهم اين است كه اولين جمله اى كه در وصيت نامه خود به فرزندان خود در آن حالت خاص پس از توصيه به تقوا و دورى از گناه، توصيه به نظم در امور و كارها فرمود و اين نشانه اهميت نظم و نقش آن در سعادت و موفقيت انسان است و بدون آن کسي به جايي نمي رسد. بعد از طرح و برنامه آنچه اهميت دارد و بايد عملياتي گردد پر کردن برنامه و طرح تهيه شده است محتواي برنامه براساس دو عامل پر و به اصطلاح تعيين مي شود: 1. هدف. 2- نيازها، کاستي ها و نقص ها. شما بايد براساس هدف خودعمل کنيد و در صدد مرتفع ساختن نيازها و کاستي ها باشيد و در اين راستا گام بردايد و ما چون از هدف شما خبر نداريم و يا با نيازها و کاستي ها و نواقص زندگي فردي و اجتماعي و تحصيلي و خانوادگي و اقتصادي و... شما آگاهي نداريم نمي توانيم محتواي برنامه شما را تدارک نماييم اما يکي دو چيز را مي دانيم. اولين نکته اي که مي دانيم آن است که شما يک مسلمان هستيد و اين مسلماني مسؤوليتي را متوجه شما مي کند لذا بخشي از اين برنامه بايد مطابق آنچه مسلماني اقتضا مي کند پر شود. برخي از اين محتوا همانا اعمال عبادي شماست مانند اين که بايد بخشي از برنامه شما به خواندن نماز، قرآن، اطلاع از احکام دين و عمل به آنچه دين بر دوش شما گذارده است اختصاص يابد. البته مسلماني فقط در عبادت جلوه نمي کند و تمام زندگي ما بايد متکي بر اسلام باشد. نکته دومي که از شما مي دانيم آن است که شما يک دانشجو هستيد لذا بايد بخش ديگري از برنامه شما با مطالعه مواد درسي رشته تحصيلي شما پر شود شايد بيشترين نيازها، کاستي ها و اساسي ترين اهداف شما همين تحصيل باشد و بايد بيشترين محتواي برنامه شما نيز امور درسي و تحصيلي باشد کار را از مواد درسي ضروري، مواد درسي که در آنها احساس ضعف مي کنيد وکاستي را در تحصيل شما ايجاد کرده است شروع کنيد. گمان نمي کنيم جز دو برنامه فوق برنامه اساسي ديگري وجود داشته باشد مگر برنامه هاي ريز و جزئي البته خوب مي دانيد وجود تفريح و گردش و برنامه هاي نشاط آور نيز يکي از ضرورت هاي زندگي انساني است. آنچه گفته شد از محتواي برنامه برگرفته از حديثي است از امام کاظم(ع) که مي فرمايند بکوشيد برنامه و ساعت زندگي خود را در چهار بخش تنظيم کنيد: 1- بخشي را به مناجات. 2- بخشي را به کسب معاش و روزي. 3- بخشي را نيز به معاشرت با برادران ديني مخلص و مورد وثوق که عيب شما را مي نمايانند، اختصاص دهيد. 4- بخشي را نيز به تفريح بپردازيد. در مورد شما معاش و روزيتان در ادامه تحصيل نهفته است.