زندگي و سرمايه عمر براي انسان نعمتي بي بديل و فرصتي بي نظير است که اگر از دست برود هرگز قابل بازگشت نيست. ما بايد براي ثانيه هاي عمرمان حساس باشيم و آن را مفت و رايگان از دست ندهيم. بخش هايي از اين سرمايه ارزشمند و خدادادي، مثل جواني و دوران تحصيل، اهميت بيشتري دارد. زيرا آمادگي و فراغت انسان براي بهره برداري مناسب و سودمند بيش از مواقع ديگر است. به همين جهت ما به سؤال شما که حاکي از حساسيتتان به اين موضوع است ارج مي نهيم و نشانه هوشياري و توجه شما مي دانيم گرچه بسياري از افراد از اين موضوع غافلند و دنبال اين هستند که هر طور شده وقت خود را بگذرانند و روزشان را شب کنند. اولين قدم براي استفاده بهينه از فرصت و اوقات فراغت، داشتن يک برنامه کارآمد و درست است. زيرا از يك سو به ما شيوه صحيح به كار گرفتن فرصت ها را مى آموزد و از سوى ديگر با نيل به هدف هاى كوتاه مدت و ميان مدت، رضايت خاطرمان را فراهم مى سازد. براي اينكه چگونه يك برنامه ريزى مناسب براى نيازهاى خود تنظيم نماييم منوط و مشروط به تحقق موارد ذيل است: 1. تعيين هدف. هدف ها دو قسمند. گاهي هدف نهائی از زندگی است که اگر اصلاح شود اهداف ديگر هم در همان راستا قرار خواهد گرفت . گاهي جزئي اند مثل تخصص در يک رشته خاص مثل حساب داري، مطالعه يک کتاب، نوشتن مقاله يا امثال آن. لازم است هر دو هدف را مشخص کنيم؛ يعني همان طور که يک هدف کلي در نظر داريم، اهداف جزئي را هم دقيقا مشخص کنيم و آن را محور فعاليت هايمان قرار دهيم. بيمارى را تصور کنيد که نياز فورى به دارويى خاص دارد. شما مى دانيد كه اين دارو تنها در يك داروخانه عرضه مى شود؛ ولى آنجا را نمى شناسيد. اكنون درمى يابيد كه دانستن نام و يافتن نشانى آنجا، تا چه حد ضرورى و جدى است؛ يعنى، همان قدر كه دانستن اين مشخصات مهم است، يافتن خيابان و نحوه رفتن به آنجا نيز اهميت دارد. بدون شك اگر نام و نشانى و چگونگى رفتن به داروخانه به صورت اشتباه در اختيار شما قرار گيرد، لطمه اى جانسوز و جبران ناپذير براى بيمار در پى خواهد داشت. در اولين قدم كاوش براى يافتن هدف زندگى و راه رسيدن به آن، پاى ما به زنگ خطرى برخورد مى كند كه براى هوشيارى و دقت بيشتر سودمند خواهد بود. اين زنگ به ما چنين مى گويد: «تنها يك بار اين راه را خواهى رفت و يك بار زندگى را تجربه خواهى كرد»! اين اخطار و گوشزد مهم و جدّى، ما را بر آن مى دارد كه با دقّتى متناسب با اهميت موضوع و موشكافى بسيار، به كاوش بپردازيم و ضريب اطمينان بالايى براى يافته خود، دست و پا كنيم. پس شناخت هدف زندگى، كار آسانى نيست تا در توان ما يا امثال ما - كه خود براى اولين و آخرين بار از اين راه مى گذريم - بگنجد. گويى بايد دستى از آستين غيب برآيد و با انگشت اشاره اى، هدف و سمت و سوى آن را به ما بنماياند. خوشبختانه بايد بگوييم: اين دست برآمده و در تعيين هدف و چگونگى رسيدن به آن، كارى كارستان كرده است. خداوند بلندمرتبه، در حالى كه به همه جهان هستى احاطه دارد، رمز و راز آن را از آغاز تا انجام مى داند و هدف زندگى و راه رسيدن به آن را به خوبى و پله پله به ما مى آموزد. او در آيات قرآن، اين حقيقت را بازگفته است كه همه جهان هستى و از جمله انسان، به عالم بالا بازخواهند گشت و فرجام تمامى امور و پايان زندگى، به سوى خداوند و از آنِ او است: «وَ إِلَى اللَّهِ عاقِبَةُ الْأُمُورِ»؛ لقمان (31)، آيه 22.؛ «و فرجام كارها به سوى او است» و «إِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ»؛ آل عمران (3)، آيه 109.؛ «[ همه ]كارها به سوى خدا بازگردانده مى شود». بر اين اساس هدف، فرجام و آرمانى كه اسلام براى بشر تصوير كرده، فقط «خدا» است و بس و اين غايتى است كه وراى آن هدف برترى تصورپذير نيست. آدمى به سوى خداوند در حركت است و در واقع تمامى جهان به سوى آن، در سيلان و جريانند و ما چه بخواهيم، چه نخواهيم و چه بدانيم و چه ندانيم، رو به سوى آن هدف و غايت داريم. اين هدف ماوراى زندگى و عالم مادى؛ بلكه محيط بر عوالم بالاتر و برتر است. بنابراين هدف از زيستن آدمى در اين دنيا، حركت، صعود و بازگشت به سوى خداوند است.بر اساس آيات قرآن چند امر روشن مى شود: يكم. هدف برين زندگى، خارج از چند روزه زندگى اين دنيا قرار دارد و در سرانجام آن است، نه در متن آن. دوم. هدف زندگى، رسيدن و بازگشت به حقيقت اصلى؛ يعنى، خداوند متعال است. سوم. خداوند، چگونگى و كيفيت رسيدن به اين هدف را، به وسيله پيامبران الهى براى ما روشن ساخته است. او در كنار عقل - كه حجت درونى است و در راه رسيدن به هدف زندگى، ما را به كلياتى رهنمون مى كند - انبيا و كتاب هاى آسمانى را به منظور راهنمايى و معرفى جزئيات اين راه و مسير، فرستاده است. چهارم. ايمان و عمل صالح، دو ركن اصلى و مهم براى نيل به هدف حقيقى زندگى تلقى شده است. از همه اين مطالب روشن مى شود كه هدف زندگى براى دانشجو، كارگر، كارمند، پزشك، عارف، هنرمند، معلم، زن، مرد و در يك كلمه «انسان»، يكسان است و البته هر كس به اندازه ايمان و عمل صالح خود، مى تواند به هدف حقيقى زندگى دست يابد.وقتی هدف اصلی برايمان تعيين شد آنوقت است که عشق و علاقه وافر برای تنظيم اهداف جزئی و واسطه ای برای رسيدن به آن هدف کلی در وجودمان پديدار می شود و موارد بعدی که در پی می آيد برايمان جلوه گر می شود. 2. تشخيص نيازها وکاستي ها و نواقص احتمالي. بايد خواست ها و احتياجات اساسى خود را در آن زمينه به خصوص روشن كنيم. به عنوان مثال: در يك مقطع مشخص، چه درسى را نياز داريم بياموزيم تا تسلط بر آنها پيدا كنيم. 3. فرصت ها و اوقاتى كه بايد صرف تحقق اهداف برنامه شود، چه ميزانى است؟ 4. چه روشى مطلوب ترين شيوه براى دست يابى به اهداف مورد نظر مى باشد. 5. در مرحله اجرا نيازمند به چه ابزار و كاربرد چه وسايلى هستيم؟ 6. پس از اجرا به ارزيابى فعاليت هاى انجام شده مى پردازيم تا ميزان دسترسى به اهداف مشخص شود و ميزان عدم موفقيت در رسيدن به برنامه را نيز معلوم نماييم. اين مرحله كه تحت عنوان بازخورد(فيدبك) ناميده مى شود، فرصتى به ما مى بخشد تا بتوانيم عوامل ناكامى احتمالى را نيز بشناسيم و از بروز مجدد آن در برنامه مورد نظر پيشگيرى نماييم. از آفات برنامه ريزى، فقدان تلاش و پشتكار در دستيابى به هدف برنامه است. و شايد در ابتداى فعاليت به همه موارد مورد نظر دست نيافته و دلسرد شويم و از ادامه راه باز بمانيم. و بي ترديد عمل به برنامه، مستلزم چشم پوشى از برخى فرصت هاى فراغت، سرگرمى ها و تفريحات مى باشد، در اين صورت بايد خود را سازگار با برنامه مى نماييم تا بتوانيم به نتيجه مطلوبى دست يابيم. ممكن است در ابتدا، برنامه ريزى با كندى مواجه شود ولى در جريان عمل به برنامه به آن عادت مى كنيم و به مرور زمان جزء شخصيت ما مى شود. برنامه ريزى علاوه بر صرفه جويى در وقت و فرصت هاى زندگى، موجب مى شود تا خود را و نيازهايمان را بهتر و بيشتر بشناسيم. لازمه برنامه ريزى موفق، انعطاف پذيرى در عمل به برنامه است و نيز نگاه واقع بينانه به كاستى ها و ضعف هاى موجود در زمينه اى است كه برنامه تنظيم مى كنيم. برنامه ريزى تفكر ما را نسبت به زندگى شكل مى دهد و تفكّر منسجم منتهي به عمل در زندگى ايجاد مي کند. اما کمی هم درباره اهداف جزئی که در مسير هدف اصلی می توانند قرار گيرند ونيز نحوه پرداختن به آنها صحبت کنيم:يک دانشجوي جوان، جهت استفاده ى بهينه از پتانسيل جوانى و بكارگيرى آن در مسير رشد و توسعه خود و جامعه اش بايد به تدبير زير عمل نماييد. 1. شناخت هويت فردى و شخصى: دانشجوياني كه دقيقا مى دانند در چه موقعيتى از زمان، جامعه، تاريخ و عمر خود واقع شده اند، تدبير مناسب ترى براى رشد و توسعه ى زندگى خواهند داشت. شناخت هويت ملى، فرهنگى و اسلامى نيز مكمّل هويت فردى و شخصى است، در اين مقطع، دانشجو، عارف به فرهنگ، مكتب و ملت خويش است و به مبانى فرهنگ اسلامى و ملى و آسيب ها و دردهاى اقتصادى، اجتماعى، فرهنگى و سياسى جامعه ى خويش، معرفت قابل قبولى پيدا مى كند. چنين معرفتى كه مولد درك فرهنگ خودى (اسلامى و ملى) و شناخت دردهاى اجتماعى است، راه را به روى عامل نفوذ بيگانه و فرهنگ و سياست مهاجم مى بندد و مصونيت پذيرى از آسيب هاى فرهنگى و اجتماعى به وجود مى آورد، البته نيل به اين مرحله، مستلزم درك بهتر جامعه نسبت به هويت جوانان و دانشجويان است. 2. دانش اندوزى: در آيات فراوانی از قرآن کريم بر اهميت علم و دانش تکيه شده است برای نمونه به آيات 41و43 سوره مبارک عنکبوت توجه کنيد: مَثَلُ الَّذينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللّهِ اَوْلِياءَ كَمَثَلِ الْعَنْكَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَيْتاً وَ اِنَّ اَوْهَنَ الْبُيُوتِ لَبَيْتُ الْعَنْكَبُوتِ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ(41)«مثل كسانى كه غير از خدا را اولياى خود برگزيدند، مثل عنكبوت است كه خانه اى براى خود انتخاب كرده، در حالى كه سست ترين خانه ها خانه عنكبوت است، اگر مى دانستند» «وَ تِلْكَ اْلاَمْثالُ نَضْرِبُها لِلّناسِ وَ ما يَعْقِلُها اِلاَّ اْلعالِمُونَ; اين ها مثال هايى است كه ما براى مردم مى زنيم، و جز دانايان آن را درك نمى كنند.» (43) نخست در متن مثال، درك شباهت بت ها به تار عنكبوت و بت پرستان به خود عنكبوت را منوط به علم و آگاهى كرده است (لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ). و ديگر در پاسخ به اعتراض مشركان كه چرا خداوند بزرگ به حيوانات ضعيف و ناتوانى چون پشه و عنكبوت مثال مى زند، آمده است: تنها دانشمندان و اهل علم علّت آن را درك مى كنند (وَ ما يَعْقِلُها اِلاَّ الْعالِمُونَ).مفهوم اين دو جمله اين است كه قرآن مجيد همه جا تكيه بر علم و دانش مى كند و مخاطبان اصلى قرآن، عالمان و آگاهان و متفكّران هستند، هر چند اين كتاب عزيز براى همه انسان ها مفيد و قابل استفاده است.بنابراين، هرچه ظرفيّت علمى انسان بالاتر رود، بهره او از قرآن بيشتر خواهد شد.علم و دانش آن قدر در دين ما اهمّيّت دارد كه سرآمد و غايت تمام فضائل شمرده شده است(ميزان الحكمة، باب 2831، حديث 13330) و به عنوان يكى از اعمال شب قدر ـ كه شب دعا و دنيايش و راز و نياز و توبه مى باشد ـ سفارش شده است. در باب علم و ارزش آن ، احاديث زيادى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و اهل بيت عليه السلام وارد شده است . پيامبر صلى الله عليه و آله در بيش از يكصد حديث ، ارزش علم و اهميت يادگيرى آن را بيان فرموده اند؛ و طلب علم را بر تمام مسلمانان واجب دانسته اند، حتى در سرزمينهاى دوردست . اطلبو العلم و لو بالصين فان طلب العلم فريضة على كل مسلم ان الملائكة تضع اجنحتها لطالب العلم رضا بما يطلب « دانش بجوييد اگرچه در چين باشد، زيرا طلب دانش بر هر مسلمانى واجب است ؛ و فرشتگان بال خويش را براى طالب علم پهن مى كنند. زيرا از آنچه وى در طلب آن باشد خشنودند» و روايت ديگر: اذا جاء الموت بطالب العلم ، مات و هو شهيد. وقتى مرگ طالب علم فرا رسد شهيد مى ميرد. آفة العلم النسيان و اضاعته ان تحدث به غير اهله . آفت دانش فراموشى است و دانشى كه به نااهل سپارى تلف مى شود. العلم افضل من العبادة و ملاك الدين الورع . علم از عبادت بهتر است و اساس دين ترس از خدااست. دانشجوی عزيز!تحصيل علم، بهترين و والاترين نعمتی است که ارزانی شما شده البته اگر آن را با هدف اصلی که در اول کلام ذکر کرديم تطبيق نموده و به قصد رسيدن به آن هدف حرکت نمائيد و نيز اولين و مهم ترين تكليف شب و روز شماست. اگر شرح حال زندگانى مردان بزرگ و خلاّق روزگار را مورد مطالعه و بررسى قرار دهيم. خواهيم ديد كه تلاش در راه تحصيل دانش، چه ميزان در سعادت و نيك بختى جامعه و جاودانگى آنان تأثير داشته است. در گذشته دانشمندان بزرگى نظر اديسون، مخترع برق و گاليله، مخترع تلسكوپ و كاشف مسايل مهمى در علم هيئت و رازى كاشف الكل و هشام در علم شيمى و گوتمبرگ مخترع چاپ و... گام هاى مؤثرى در راه رفاه، آسايش و خدمت بشر برداشته اند. بنابراين، اساسى ترين وظيفه ى دوره ى دانشجويى، تلاش بى حد و اندازه در مسير كسب سرمايه ى دانش است و دانشجو بايد تلاش كند تا سطح دانش خود را افزايش دهد و تحصيلات خود را در ترم هاى مختلف و مقاطع بالاتر و تخصّصى تر، بدون هيچ وقفه اى ادامه بدهد و هرگز اين احساس را به خود راه ندهد كه قادر به ادامه ى تحصيل در مقاطع بالاتر نيست و در اين خصوص با افراد آگاه مشورت كند. شايسته است كه يك دانشجو در كنار متون درسى و امتحانى خويش، ساير منابع را مورد مطالعه قرار دهد تا اندوخته هاى خويش را غنى تر سازد و سعى كند در پايان هر هفته ايده هاى جديدى كه بدست آورده است مورد بحث و تجزيه و تحليل قرار دهد و سعى كند از آن چيزهاى آموزنده فرا گيرد و سپس به نحو جالبى آنها را به صورت كاربردى آماده كند. 3. وقت شناسى: اگر جوانى، بهار عمر است، وقت سرمايه ى همه فصول عمر است. و به تعبيرى، وقت طلاست بلكه وقت فراتر از طلا و طلاساز است. پروين اعتصامى، در باب ارزش وقت چنين مى سرايد: P}گهر وقت، بدين خيرگى از دست مده{E}آخر اين درّ گرانمايه، بهايى دارد{P از منظر دين نيز(همان گونه که اشاره کرده ايد) اولين پرسش هايى كه در قيامت از انسان مى شود از چند چيز است از جمله: 1. از عمرش كه در چه راهى فنا كرده است، 2. از جواني كه در چه چيزى گذرانده است، 3. از مال كه از چه طريقى بدست آورده است، 4. از محبّت اهل بيت (امام شناسى). (خصال صدوق، ج 1، ص 253) با نگاهى اجمالى به سخن گران سنگ معصومين(ع)، جايگاه و اهميت دو سرمايه ى جوانى و عمر به خوبى، آشكار مى شود و هر كس كه بتواند در درياى زندگى شنا كرده و اين دو گوهر گرانبها را صيد كند، قطعا به ساحل نجات و رستگارى دست خواهد يافت. بزرگان چون چنين بودند، گشتند آنچنان. البته در ارج گذارى به وقت، علاوه بر وقت خويش بايد براى وقت ديگران نيز ارزش قايل شد، و همه ى اين مراحل به سرانجام نمى رسد مگر اين كه فرهنگ سازى كنيم و همگان به اين نكته برسند كه وقت سوزى، گناهى است بس بزرگ و نابخشودنى، و اين شعار جا بيفتد كه: وقت سوزى يعنى خودسوزى. 3.فراگيرى روش تحقيق: يك دانشجوى كارآمد بايد اصول روش تحقيق در علوم مختلف، مخصوصا روش مطلوب و مناسب براى تحقيق در عالم طبيعت را فرا گيرد. در اهميت و ارزش روش تحقيق همين بس كه امروزه پيشرفت علوم و توسعه ى جوامع پيشرفته، مرهون آن است و هر روز بر ابعاد آن افزوده مى شود. گرچه امروزه در بسيارى از رشته هاى دانشگاهى، روش تحقيق به صورت چند واحد گنجانده شده است اما براى موفقيت هاى راهبردى نبايد بدان اکتفا نمود.